Korzenie ekoturystyki

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Laki_nad_Biebrza_17A_0089_fotDominikaZareba

 Turystyka w pułapce korzenie turystyki zrównoważonej i ekoturystyki

Działalność gospodarcza człowieka okazałaby się mało opłacalna, gdyby Matka Natura wystawiała rachunki za użytkowanie jej zasobów. Już w latach 90. amerykańscy naukowcy policzyli, że całkowita wartość wyprodukowanych towarów i świadczonych przez ludzi usług w skali roku (mierzona produktem narodowym brutto) jest prawie dwukrotnie mniejsza od wartości użytków z przyrody. Specjaliści wyliczyli, że człowiek powinien płacić 33 mld USD rocznie za korzystanie z różnych elementów środowiska przyrodniczego, takich jak rzeki, jeziora, morza, łąki, lasy, pola, rafy koralowe etc.*** Ze wszystkich wymienionych tu dóbr przyrody bez umiaru korzystają organizatorzy i uczestnicy turystyki. Bez tych zasobów gospodarka turystyczna nie miałaby racji bytu. One stanowią często rdzeń produktu turystycznego, a także decydują o wartości i atrakcyjności wypoczynku lub podróży.

Jak na razie, nieliczni przedstawiciele branży turystycznej uświadamiają sobie bezpośrednią zależność między wyczerpywaniem się zasobów naturalnych regionu a ubożeniem jego walorów turystycznych. Turystyka, która niszczy konieczne do dalszego rozwoju składniki środowiska, nieuchronnie zmierza ku samozagładzie. Paradoks polega na tym, że staje się ona jednocześnie ,,winnym’’ i ,,pokrzywdzonym’’. Jest siłą niszczącą, która zagraża w sposób bezpośredni regionom penetracji turystycznej, i przeciwnie, jest ,,ofiara˛’’ skutków degradacji środowiska, które zmniejszają atrakcyjność, a w konsekwencji i cenę wypoczynku lub podróży. Dzisiaj coraz mniej ludzi chce spędzać wymarzony urlop na zanieczyszczonym wybrzeżu, zabudowanym hotelami-blokami, albo w zaśmieconych górach, poprzecinanych autostradami, kolejkami i wyciągami.

Zagadnienie ujemnego wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze i społeczno-kulturowe pierwszy raz świadomie podniesiono w latach pięćdziesiątych XX w., kiedy stawała się ona zjawiskiem masowym. W Europie pierwsze symptomy niekorzystnych oddziaływań gospodarki turystycznej zauważono w Alpach i na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Okazało się, że niezrównoważony, żywiołowy rozwój turystyki przyczynia się do znacznego zanieczyszczenia powietrza i wód, degradacji gleb, niszczenia szaty roślinnej i przetrzebiania zwierząt, ubożenia naturalnego krajobrazu, zaniku wartości kulturowych. Wskutek źle zaplanowanego rozwoju, nieprawidłowego zarządzania turystyką i przeinwestowania, wiele cennych regionów rekreacyjnych utraciło na zawsze atrakcyjność turystyczną.

W latach siedemdziesiątych XX w. nasiliła się międzynarodowa krytyka ujemnego wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze, kulturowe i społeczne. Bunt młodego pokolenia przeciwko nierozważnej gospodarce człowieka, niszczącej wartości naturalne, społeczne i inne, wyrażał się także w nowym podejściu do turystyki. Młodzi ludzie poszukiwali alternatywnych celów wypraw i nowych form zwiedzania świata; od podróży oczekiwali głębokich przeżyć oraz możliwości rzetelnego poznania różnych zakątków Ziemi i zamieszkujących je ludzi. W kolejnej dekadzie (lata osiemdziesiąte) odbyły się pierwsze dyskusje na forum międzynarodowym o potrzebie zmiany podejścia do rozwoju turystyki. Pojawił się wtedy termin ,”turystyka zrównoważona”. Nowe koncepcje nabrały jednak dojrzałości realizacyjnej dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Podjęto wówczas pierwsze konkretne działania na rzecz kreowania i wdrażania ekopolityki w turystyce na poziomach światowym, narodowym, regionalnym i lokalnym.

Koniec XX i początek XXI w. przyniósł wiele międzynarodowych deklaracji, konwencji i strategii dotyczących turystyki i środowiska, które mają nadawać kierunek rozwojowi gospodarki turystycznej, a wśród nich Ekoturystyczną Deklarację z Quebec towarzyszącą Światowemu Rokowi Ekoturystyki w 2002 r. W ślad za działaniami światowych organizacji turystycznych, instytucji państwowych i ekologicznych organizacji pozarządowych podąża rynek turystyczny. „Ekologizacja” branży turystycznej i jej oferty jest kształtowana przez nowe potrzeby i oczekiwania samych turystów.Na rynku pojawiają się oferty podróży dostosowane do wymogów świadomych ekologicznie klientów. Nowe trendy w turystyce, związane m.in. ze wzrostem świadomości ekologicznej turystów z krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo, stają się podstawą kształtowania długofalowej polityki przez branżę turystyczną. Rezultaty procesu ,,ekologizacji’’ gospodarki turystycznej, zapoczątkowanego z końcem XX w., będą mogły być widoczne dopiero za kilkadziesiąt lat. Z drugiej strony dynamiczny rozwój gospodarki turystycznej będzie w oczywisty sposób dalej obciążał środowisko przyrodnicze, zwiększając m.in. ilość odpadów stałych i ścieków, zajmując kolejne areały ziemi pod budowę infrastruktury turystycznej i wkraczając w nowe, nietknięte zakątki świata. Potrzebne są więc konkretne działania zapobiegawcze w celu zminimalizowania albo nawet uniknięcia przewidywanych negatywnych skutków ubocznych rozwoju branży turystycznej. Skuteczność tych przedsięwzięć w dużym stopniu będzie zależała od gruntownego uświadomienia sobie przez wszystkich uczestników rynku turystycznego głębokich i wielopłaszczyznowych relacji między turystyką a środowiskiem przyrodniczym i społeczno-kulturowym.

Kalendarium turystyki zrównoważonej i ekoturystyki

lata 50. XX w.

Pierwszy raz podjęto zagadnienie ujemnego wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze i społeczno-kulturowe (zwłaszcza w Alpach i na wybrzeżu Morza Śródziemnego).

lata 70. XX w.

Nasilenie się międzynarodowej krytyki ujemnego wpływu turystyki na środowisko, bunt młodego pokolenia przeciwko nierozważnej gospodarce człowieka, poszukiwanie alternatywnych celów wypraw.

lata 80. XX w.

Pierwsze dyskusje na forum międzynarodowym o potrzebie zmiany podejścia do rozwoju turystyki, powstanie terminu „turystyka zrównoważona”.

1992

Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro – pierwsze konkretne działania na rzecz turystyki zrównoważonej.

1995

Konferencja Ministrów Ochrony Środowiska „Środowisko dla Europy” w Sofii – podpisanie Paneuropejskiej Strategii Ochrony Różnorodności i Krajobrazu, w II priorytecie działań określono cele strategiczne w dziedzinie proekologicznej polityki turystycznej.

1995

Agenda 21 dla Podróży i Gospodarki Turystycznej – opracowanie pierwszych zasad zrównoważonego rozwoju turystyki przez Światową Radę Podróży i Turystyki (WTTC) oraz Światową Organizację Turystyki (UNWTO) wspólnie z Radą Ziemi.

1997

Konferencja Ministrów Ochrony Środowiska w Berlinie „Różnorodność biologiczna i zrównoważona turystyka” – podpisanie Deklaracji Berlińskiej, zgodnie z którą priorytety turystyki zrównoważonej mają być wdrażane do narodowej polityki gospodarczej państw.

przełom XX i XXI w.

W aspekcie globalnym uwzględnianie turystyki zrównoważonej w strategiach, deklaracjach, planach działań różnej rangi i zasięgu.

2002

Międzynarodowy Rok Ekoturystyki ogłoszony przez UNEP i Światową Organizację Turystyki (UNWTO) Międzynarodowa konferencja w Quebecu w Kanadzie i podpisanie Deklaracji o Ekoturystyce z Quebecu.

2007

Pierwsza Globalna Konferencja Ekoturystyczna w Oslo w Norwegii zainicjowana przez Międzynarodowe Towarzystwo Ekoturystyczne (TIES).

2008

2017

Globalne Kryteria Zrównoważonej Turystyki opracowane przez UNEP, UNWTO i Rainforest Alliance podczas Światowego Kongresu Ochrony Przyrody w Barcelonie.

Rok Zrównoważonej Turystyki, UNWTO

tekst: Dominika Zaręba

© źródło: „Ekoturystyka”, Zaręba Dominika, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2020, wyd. IV.

*** źródło: Costanza R., d’Arge R., R. de Groot, Farber S., Grasso M., Hannon B., Limburg K., Naeem S., O’Neill, R.V., Paruselo J., Raskin R.G., Sutton P., M. van den Belt, The value of the world’s ecosystem services and natural capital, ,,Nature’’ 15 V 1997.