[:pl]tekst: Dominika Zaręba
Często okazuje się, że – aby motywować społeczności lokalne do ochrony środowiska naturalnego – trzeba szukać argumentów po pierwsze praktycznych, a po drugie odwołujących się do lokalnej tożsamości: symboli, elementów składających się na „osobowość” danego regionu i jego mieszkańców. Wyróżnikami wizerunku regionu, swoistymi symbolami, z którymi identyfikują się mieszkańcy, są w szczególności elementy dziedzictwa kulturowego. Łatwiej skłonić ludzi, aby zatroszczyli się o dzieło sztuki, zabytek, pamiątkę historyczną etc. niż o otaczający ich krajobraz, las, łąkę czy gatunek fauny albo flory. Wytwory kultury są czymś konkretnym, są namacalnym dowodem przeszłości, o której nie chcemy zapominać. Otaczająca nas przyroda, w całym swoim bezmiarze i nieuchwytności, jest w pewnym sensie abstrakcyjna, niemierzalna, trudniej przeliczyć jej zasoby na wymierne kwoty. Stąd też pomysł na nowy sposób angażowania miejscowych społeczności w ochronę ich rodzimego środowiska naturalnego – poprzez odwoływanie się do elementów dziedzictwa kulturowego. Skłania to do szerszego spojrzenia na otoczenie, pomaga dostrzec harmonię i równowagę, w jakiej współistnieją przyroda i kultura. W takim wymiarze okazuje się, że to przyroda miała decydujący wpływ na ukształtowanie formy, wyglądu danego elementu kultury materialnej czy też niematerialnej.
Poprzez pielęgnowanie i ochronę lokalnego dziedzictwa kulturowego, czy to w formie dóbr materialnych, czy też tradycji, zwyczajów, folkloru, można skutecznie chronić środowisko naturalne, z którego wyrosły owe wartości kultury decydujące o niepowtarzalnej tożsamości regionów. Połączenie rozwoju z ochroną dziedzictwa może przynieść miejscowej ludności szereg korzyści, zarówno finansowych, jak i innych – związanych z jakością życia. Stąd też zarysowany tu proces „ekologicznej” aktywizacji lokalnych społeczności nawiązujący do elementów rodzimego dziedzictwa kulturowego ma też swój wymiar praktyczny; wiąże się bowiem z poszukiwaniem innych niż estetyczne czy „sentymentalne” motywów ochrony miejscowego dziedzictwa. Pewien element utylitarności potrzebny jest, aby ochrona była skuteczna i efektywna przez dłuższy czas. Okazuje się, że można znaleźć wiele argumentów ekonomicznych, społecznych i innych, które pozwalają zainicjować proces praktycznego myślenia „proekologicznego” społeczności lokalnych w szerokim kontekście.
Głównym bodźcem – sposobem angażowania mieszkańców w inicjatywy lokalne jest skoncentrowanie działań wokół elementów kultury miejscowej, wyróżników tożsamości danego regionu. Odwoływanie się do wspólnej historii i tradycji, pokazywanie miejscowej społeczności, że jest prawdziwym i pełnoprawnym gospodarzem terenu, stanowi szansę na znalezienie rozwiązania licznych lokalnych problemów, w tym przede wszystkim ekologicznych. Często wiedza i zaangażowanie pojedynczych liderów i decydentów nie wystarczają do skutecznej ochrony środowiska i rozwoju lokalnego. Udział mieszkańców danego terenu w planowaniu i realizacji zamierzonych zadań jest konieczny, aby utożsamiali się z ich efektami i przekazywali swoje doświadczenia i pasje kolejnym pokoleniom.
Ochrona środowiska nie jest już dziś rozumiana jedynie jako zajęcie przypisane specjalistom-przyrodnikom, ale jest powszechnym zjawiskiem kulturalno-społecznym cechującym współczesną, wysoko rozwiniętą cywilizację. Zauważył to już na początku ubiegłego stulecia Jan Gwalbert Pawlikowski – duchowy ojciec koncepcji Kultury i Natury, ekonomista, wybitny pionier ochrony przyrody w Polsce i prawdziwy ekoturysta!
Partnerskie i oddolne podejście do planowania rozwoju pomaga rozwinąć długofalowe strategie, ważne dla społeczności lokalnych i uwzględniające aspekty ochrony środowiska i dziedzictwa kulturowego. Chodzi tu o takie podejście do planowania, które angażuje miejscową ludność ze wszystkich branż, które wymaga kreatywności, poświęcenia i cierpliwości, a zwykle także dobrej moderacji i właściwego przywództwa. Prowadzone krok po kroku, oddolnie i w oparciu o współpracę z sąsiednimi społecznościami, nie zawsze przynosi szybkie, widoczne rezultaty, takie jak w przypadku dużego przedsięwzięcia komercyjnego. Jednak właśnie takie podejście „krok po kroku”, lokalne i partnerskie pozwala uniknąć najpoważniejszych błędów; a w rezultacie miejscowa ludność ma większą szansę na określenie i zrealizowanie własnej wizji rozwoju swojej społeczności i swojego regionu. William Moody, Rockefeller Brothers Fund
—
Literatura:
Kolbuszewski J., Ochrona przyrody a kultura, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1992.
Mirek Z., Krzan Z. (red.), Kultura a natura. Materiały sesji naukowej, Tatrzański Park Narodowy, Kraków–Zakopane 1997.
Zaręba D., Bzowski K., Bursztynowy Szlak Greenways. Przyroda, tradycja i ludzie. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Amistad sp. z o.o. – PolskaTurystyczna.pl, Kraków 2010.[:en]text: Dominika Zaręba
It often turns out that in order to motivate local communities to protect natural environment, one needs to seek arguments that are first of all pragmatic, and second of all, have a reference to the local identity: symbols and elements constituting the character of a given region and its residents. Elements of cultural heritage in particular are the distinctive factors or symbols of the region’s image that are most identifiable for residents. It is easier to persuade people to protect a work of art, a monument or a historical memorabilia, etc., than to protect the surrounding landscape, forest, meadow, and a fauna or flora species. Cultural products are something concrete, a tangible proof of the past which no one wants to forget. The surrounding nature, in all its vastness and elusiveness is in a sense abstract, immeasurable and it is harder to translate its resources into calculable sums. Hence, the idea for a new way of engaging local communities in preserving their natural home environment is to refer to the elements of cultural heritage. It invites a more global perspective on the surroundings, and enables the residents to realize that nature and culture coexist in harmony and balance. Then it appears that it was nature that had a decisive impact on the creation of the form and image of a given element of material or non-material culture.
Natural environment which created the cultural values that decide about the unique identity of the regions can be effectively preserved through cultivation and protection of the local cultural heritage, be it in the form of material goods, or traditions, customs, and folklore. Development combined with heritage preservation can provide local communities with a number of profits, both financial and those associated with the quality of life. Therefore, the process of „ecological” activization of local communities, outlined here, that refers to the elements of local cultural heritage has a pragmatic dimension since it encompasses the quest for motivation to preserve local heritage other than aesthetic or „sentimental” one. An element of utilitarianism is necessary for nature to be efficient for a longer period of time. It turns out that there are plenty of economic, social and other arguments that enable the initiation of practical „ecological” thinking of local communities.
The main impulse to engage local community is concentrating the action around the local culture considerations that distinguish the identity of a given region. References to common history and tradition, and the approach emphasizing that the local community is a true full-fledged host to the area offer a chance to find solutions for numerous local problems, including above all the ecological issues. Often, knowledge and engagement of individual leaders and decision makers does not suffice fot the efficient nature preservation and local development. The local community’s participation in the planning and realization of tasks concerning a given region is crucial for the residents’ identification with the results.
Nowadays, nature preservation is no longer understood as a task reserved for nature specialists, but is a widespread cultural and social phenomenon that is characteristic of the contemporary highly developed civilization. Jan Gwalbert Pawlikowski, one of the first Polish pioneers in nature preservation, made this observation at the beginning of the last century in the famous essay Culture and Nature, but his concepts had to mature for a rather long time before realization stage today.
Collaborative, community-based approached to development planning help local people advance strategies that make sense for their communities and that incorporate environmental and cultural considerations. Approaches to planning that engage local people from all sectors do, however require creativity, dedication and patience, and, usually, good facilitation and appropriate leadership. Proceeding step by step, from the bottom up and on a cooperative basis with neighbouring communities, does not often produce the kind of early, visible results that a large commercial development project might. However, such a step by step, local and cooperative approaches avoid most serious mistakes; and the results are that local people have a better chance to define and realize their own development vision for their community and region”.
William Moody, Rockefeller Brothers Fund
[:]